بوم، نماد لنج ایرانی

چه صحنه‌ی زیباییست در ساحل به تماشای خودنمایی یک لنج با بادبانی سفید در دریا بایستیم! تا چند دهه‌ی قبل، لنج‌هایی موسوم به بوم، همراهان همیشگی سفرهای دریانوردان ایرانی بوده‌اند. بوم، زیباترین نوع لنج چوبی است که به واسطه‌ی طراحی خاصش در بسیاری از سفرهای اقیانوسی، مورد استفاده‌ی دریانوردان ایرانی قرار می‌گرفته است.

طراحی لنج بوم:

بسیاری، مردم حاشیه‌ی خلیج فارس و دریای عمان را دنیادیده‌ترین مردمان ایران قدیم می‌خوانند! چرا که آنان از هزاران سال پیش با لنج‌های خود تا دوردست‌ترین نقاط دنیا سفر کرده و به دیدار ناشناخته‌ها می‌رفتند. در طول سالیان دراز دریانوردی و صید و تجارت در دریا، این مردمان با توجه به نیاز خود دست به ساخت جهازات متنوعی زدند که یک از آنها بوم است. لنج بوم را، بر خلاف دیگر لنج‌های ایرانی که قسمت انتهاییشان تخت است، از دو طرف تیز می‌سازند. این امر باعث می‌شود تا لنج آیرودینامیک بهتری برای حرکت در امواج داشته باشد و گزینه‌ی مناسبی برای سفرهای اقیانوسی به شمار بیاید. در جلوی لنج بوم، چوب بلندی نصب می‌شود که به آن “ساطور” گفته می‌شود و اندازه‌ی آن متناسب با اندازه لنج متغیر است.

ساطور، علاوه بر اینکه ظاهر زیبایی به بوم می‌دهد، به حفظ تعادل آن نیز کمک می‌کند. آنچه در لنج بوم و دیگر جهازات ایرانی جالب توجه است عدم وجود نقشه برای ساخت آنهاست. طرح این لنج‌ها تنها در ذهن استادکار است و فرمول محاسباتی خاص خود را دارد. البته نبود نقشه‌ی کاغذی، در سال‌های اخیر باعث فراموشی لنج‌سازی سنتی ایران هم شده است. فنون و مهارت‌های لنج‌سازی و دریانوردی سنتی در ایران همواره به شکل شفاهی انتقال یافته است، اما با مدرن شدن شیوه‌ی دریانوردی، سفرهای دریایی کم کم شکل جدیدی به خود گرفت و بدین شکل این زنجیره‌ی انتقال از میان رفت.

اکنون، نزدیک به پنج دهه است که دیگر خبری از بوم بادبانی در دریا نیست. نسل جوان دریانوردان به دلایل متعددی، علاقه‌ی چندانی به دریانوردی سنتی نشان نمی‌دهند؛ دریانوردان قدیمی هم به واسطه‌ی کهولت سن و دورماندن از دریا، بسیاری از آموخته‌های خود را فراموش کرده‌اند.

احیای دریانوردی سنتی از طریق گردشگری دریایی

شهر کنگ در سده‌ی گذشته، یکی از مهم‌ترین بنادر دریانوردی ایران بوده است. چندین کارگاه لنج‌سازی در این شهر وجود دارند و به لطف حضور دریانوردان قدیمی می‌توان گفت آخرین شهر بازمانده از میراث دریانوردی ایرانیان است. اما اگر اقدامی در راه حفظ و یادآوری این میراث شکل نگیرد، انقراض آن چندان دور از ذهن نخواهد بود. در بسیاری از کشورهای حاشیه‌ی خلیج فارس نظیر عمان، قطر و کویت، فعالیت‌هایی برای بازسازی لنج‌ها و تبدیلشان به ابزارهایی جدید برای گردشگری دریایی شروع شده. مزایای ایجاد این نوع جدید از گردشگری بر کسی پوشیده نیست و می‌تواند دریانوردی سنتی ایران را زنده نگه دارد. علاوه بر این، ایجاد این شکل از گردشگری می‌تواند موجبات بازسازی و به آب انداختن لنج‌های بادبانی بیشتر باشد.